نویسنده: محمد کدخدائی 
چند نوع زنبور داریم ؟ این یکی ازسوالات جالب و البته اشنایی با انواع زنبور واقعا مهم است. این موجودات برای هزاران سال است که روی کره زمین زندگی می کنند. ما زنبور را به عنوان تولید کننده فراورده های حاصل از محل کلنی زنبورها می شناسیم و خصوصا عسل طبیعی بسیار پر طرفدار است.
البته این در حالی است که انواع زنبور ها با یک دیگر تفاوت دارند و همه آنها نمی توانند عسل تولید کنند. امروز در این مقاله به معرفی انواع زنبورها و همچنین تفاوت و شباهت های میان این موجودات شگفت انگیز می پردازیم. لطفا بامن همراه باش دوست عزیز.
زنبور عسل در کندوهای بزرگ زندگی میکنند. هر کندو حاوی حدود ۶۰٬۰۰۰ زنبور است که هر کدام وظیفه خاصی را انجام میدهند. یک اجتماع کامل زنبورها از سه نوع زنبور بالغ تشکیل شده که شامل کارگران، نرها و ملکه می باشد.
تفاوت زنبورها از کجا شروع میشود ؟!
تفاوتهای میان زنبورها از ابتدا نسبت به جنسیت و حتی نقش هر دسته در چرخه حیات کندو و کلنی شکل میگیرد. در زنبورها، دو نوع اصلی از نظر جنسیت وجود دارد: نرها (ذکور) و ماده ها (شامل زنبورهای ملکه و کارگر).
زنبور ملکه (ماده):
در کلنی زنبور ها و در میان جمعیت زنبور های ماده در هر کندو فقط یک ملکه اصلی وجود داره که از تخمگذاری خاصی متولد شده و رشد می کند، البته این چیزی مشابه با به وجود آمدن ماده های کارگر است. مهم ترین تفاوت زنبور ماده کارگر با ملکه اصلی در خوراک آنها است. به طوری که مواد غذایی ملکه ها که از همان بدو تولد و در مرحله لارو دریافت میکنند با سایر لاروهای ماده ( غیر ملکه ها ) متفاوت است.
سایر لاروهای ( ماده ) که به عنوان کارگر رشد میکنند، به میزان کمتری از غذای ملکه یا همان ژل رویال دریافت میکنند و اصلیترین غذای زنبورهای ماده کارگر در واقع مخلوطی از عسل و گرده گل است، درحالی که لاروهایی که به عنوان ملکه رشد میکنند، مقدار زیادی از ژل پادشاه رو دریافت میکنند.
زنبور ملکه اگرچه از نظر تعداد به طور اندک و محدود است اما مسئول تولید تخمهایی است که زنبورهای کارگر و نرها از آنها به وجود میآیند. زنبور ملکه دارای بدن بزرگتر و طولانیتری است که برای تخمگذاری مناسب است. البته سایر زنبورهای ماده نیز قادر به تخم گذاری هستند اما یک کلنی بدون ملکه نمی تواند به چرخه حیات خود به طور کامل ادامه دهد!
زنبور کارگر ( مسئولان کندو و تولید عسل):
زنبورهای کارگر بیشترین تعداد را در کندو تشکیل میدهند و مسئولیتهای گوناگونی از جمله تغذیه لاروها، ساخت سلولها، جمع آوری غذا و مراقبت از ملکه را بر عهده دارند. زنبورهای کارگر دارای اندازه کوچکتری نسبت به زنبور ملکه هستند.
کارگران، کوچکترین اعضای جمعیت ماده زنبوران از نظر حجم هستند و بیشترین تعداد را دارند. آنها با ملکه تفاوت دارند و در اصل قادر به جفتگیری و تولید مثل برای ادامه حیات کلونی نیستند! با این حال، در صورتی که ملکه در دسترس نباشد، ممکن است یک زنبور ماده معمولی؛ تخم بیانگیزهای بگذارد که تنها نر تولید کند.
متوسط عمر کارگران در فصل تابستان حدود شش هفته است، اما کارگرانی که در فصل پاییز ظاهر میشوند، ممکن است تا شش ماه زندگی کنند. آنها در حفظ کندو در طول زمستان و پرورش نسل جدید نیز مشارکت موثری دارند.
برخی از وظایف اصلی کارگران شامل موارد زیر است:
• افزایش موم مورد استفاده در کندو و ساختار شبکههای مورد استفاده برای ساخت کندو.
• جمعآوری و ذخیره شیره و گرده گلها برای کندو و تبدیل شیره به عسل.
• فراهم کردن نیازهای ملکه و لاروها، و تهیه غذای ملکه ( ژل رویال ) برای تغذیه ملکه و لاروهای جوان.
• پاک کردن کندو از زنبوران مرده.
• دفاع از کندو و محافظت از آن در برابر حملات خارجی.
• حفظ شرایط ایدهآل کندو از طریق تهویه و سرمایش یا گرمایش آن.
زنبور نر ( پدران بی هنر اما موثر ):
زنبورهای نر مسئول تولید مثل ملکه در جمعیت زنبورها هستند. آنها از تخمگذاری ( خنثی ) ملکه به دنیا میآیند و فقط توانایی پرواز دارند. زنبورهای نر بدون نیش هستند و دارای بدن بزرگ تر و حتی چشم های درشت تر نسبت به زنبورهای کارگر هستند. آنها هیچ توانایی در تولید عسل ندارند اما بدون آنها نسل زنبورها نیز منقرض خواهد شد.
چرخهٔ زندگی زنبورها
چرخهٔ زندگی زنبورها معمولاً از چهار مرحله اصلی تشکیل شده ، که به صورت زیر است:
- تخمگذاری (تخمگذاری توسط ملکه): چرخهٔ زندگی زنبور با تخمگذاری ملکه شروع میشود. ملکه در سلولی واحد تخمها را میگذارد. برخی از آنها به کارگرها، برخی به نرها و برخی به ملکه تبدیل میشوند.
- لارو: تخمها به لاروها تبدیل میشوند. این لاروها به طور معمول درون سلولهای عسلی در کنار سلولهای مربوط به آنها قرار میگیرند و توسط کارگرها تغذیه میشوند.
- بالغ شدن: لاروها کم کم به مرحله بالغ شدن می رسند. در این مرحله، زنبورها از سلول خارج شده و به فعالیتهایشان میپردازند. به طوری که زنبورهای نر به طور ناخودآگاه برای تولید اسپرم تلاش می کنند و زنبورهای کارگر ماده نیز برای جمعآوری غذا و مواد ساختمانی مشغول به کار میشوند. در این مرحله ملکه خود را برای بقای کلنی آماده می کند.
- تکرار چرخه: زنبورها بعد از انجام وظایف خود به مرحلهٔ تولید تخم میرسند و چرخهٔ زندگی مجدداً آغاز میشود. زنبورهای ملکه معمولاً برای مدتی طولانیتر زندگی میکنند تا بتوانند تخمگذاری انجام دهند، در حالی که بقیهٔ زنبورها عمر کوتاهتری دارند و وظایف خود را انجام میدهند و در نهایت میمیرند.
تنوع نژادی زنبور عسل و ویژگیهای آنها
در سراسر جهان، شاهد تقسیمبندی زنبورهای عسل به انواع و نژادهای گوناگونی هستیم که هر کدام دارای ویژگیها و خصوصیات منحصر به فردی هستند. این تنوع گوناگون در زنبورها به دلیل عوامل متعددی از جمله منطقه زیستی، ترکیب ژنتیکی، و اصل نژاد بروز میکند. در این مقاله، به معرفی و بررسی چند نوع از زنبورهای عسل معروف میپردازیم:
زنبور ایتالیایی:
این نوع از زنبور عسل به خاطر رنگ روشن بدنش به خوبی شناخته شده و دارای دفاع کمتری در برابر عواملی مانند تخمیر سلول است. عسل تولیدی این زنبور کیفیت بسیار بالایی دارد، اما از جمله عیوب آن میتوان به مصرف عسل موجود در سلول و برداشت عسل از سلولهای ضعیف همسایه اش اشاره کرد. این روند ممکن است منجر به انتقال بیماریهای عفونی با سرعت بالا بین سلولهای زنبور شود.
زنبور آلمانی:
این نوع زنبور دارای رنگ تیرهای است و توانایی زندگی در مناطق سرد را دارا میباشد. آنها دفاع بسیار فعالی در مقابل ویروس دارند، اما به خطرات بیشتری از تنوع بیماریها مستعد هستند.
زنبور کرینولی:
این نوع زنبور به عنوان اصلی ترین زنبور نواحی مرکز اروپا محسوب میشود. مزیت پرورش این زنبور شامل قدرت بالا در ساخت سلولهای شمعی و مطیع بودن آن است. همچنین، این زنبور تمایل کمتری به برداشت عسل از سلولهای دیگر دارد و در فصل بهار به سرعت رشد میکنند. این زنبور ها در فصل بهار از گیاهان این فصل تغذیه می کنند.
زنبور قفقازی:
موطن اصلی این نوع زنبور در کوههای اورال در شرق اروپا است. این نوع زنبور دارای نیش بلندی است که به زنبورهای ماده قفقازی امکان میدهد روند گردآوری شهد از گلهایی که دیگر نژادها نمیتوانند به آنها دسترسی پیدا کنند را داشته باشد.
عیب اصلی این نژاد مربوط به کندی در رشد است که موجب کاهش تولید عسل برای مقاصد تجاری مانند تولید و فروش عسل به صورت عمده میشود.
زنبور باکفاست:
این نوع زنبور مقاومت خوبی در برابر هوای سرد و مرطوب دارد و توانایی تولید محصولات خوبی از عسل را دارد. همچنین، این زنبور به دلیل تمیزی خود کمترین انتشار بیماریها را دارد، اما نمیتواند به طور کامل از جریان زودرس شهد بهرهمند شود. این زنبورها بهترین نوع زنبور برای عسل کوهستان هستند.
زنبور روسی:
این نوع زنبور در شرقی ترین مناطق روسیه زادگاه دارند و به زنبورهای سازگار شناخته می شود. این زنبور به نظافت اهمیت می دهد و زندگی کلنی زنبورهای روسی به تغییرات در فعالیت آنها نیز بستگی دارد. اکوسیستم حیات آنها با توجه به زمان و میزان فراهم بودن مواد غذایی در محیط تغییر میکند.
نژاد های مختلف زنبور در ایران
همانطور که می دانید ایران را به عنوان یک کشور چهار فصل می شناسند. با توجه به تنوع آب و هوا در ایران می توان از انواع نژادهای مختلف زنبورها برای زنبور داری در ایران و برداشت فراورده های زنبور استفاده نمود. در لیست زیر سه نوع از بهترین زنبورها برای شغل زنبورداری در ایران به شما معرفی شده است.
1. زنبور عسل ایرانی: این نژاد بومی ایران است و به خوبی با شرایط آب و هوایی محلی سازگار است. زنبورهای این نژاد در تولید عسل در تمامی مناطق ایران عملکرد خوبی دارند.
2. زنبور عسل قفقازی: این نژاد در مناطق شمالی ایران، به خصوص در مناطقی با آب و هوای سرد و مرطوب، عملکرد مطلوبی دارد. این نژاد به دلیل تطابق با شرایط سرد و توانایی ایجاد پایداری در کندوها، برای مناطق شمالی مناسب است.
3. زنبور عسل ایتالیایی: این نژاد در مناطق گرم و خشک ایران خوب عمل میکند. زنبورهای ایتالیایی به علت کیفیت بالا و عملکرد مناسب، به عنوان یکی از نژادهای محبوب در بسیاری از مناطق ایران شناخته میشوند.
برای انتخاب بهترین نژاد زنبور عسل برای منطقه خاص خود، توصیه میشود که با زنبورداران محلی مشورت کرده و به مراکز مربوطه در آن منطقه مراجعه نمایید تا راهنمایی دقیقتری دریافت کنید.
